Neuro-oncoloog prof. dr. Martin van den Bent bewees dat chemotherapie toevoegen aan de behandeling van patiënten met een langzaam groeiende hersentumor hun leven kan verlengen. Gedurende zijn carrière verdubbelde de overlevingstijd van deze patiënten. ‘Het is een milestone die staat.’
In de Retroscoop – een rubriek op de website van het Erasmus MC – kijken medisch specialisten die met pensioen gaan terug op hun vakgebied. Welke revoluties hebben zich voltrokken? Met de door Elaine Berghout gestelde hamvraag: wat kon je betekenen voor de patiënt toen je begon en hoe is dat nu?
Martin van den Bent begon zijn carrière 32 jaar geleden in de Daniel den Hoed kliniek in Rotterdam. De neuro-oncologie had zijn interesse. ‘Je hebt te maken met patiënten die heel erg ziek zijn en waar je dus ook veel voor kunt betekenen. Ook al is genezing niet mogelijk.’ Toen hij begon als dokter was de behandeling van patiënten met een hersentumor behoudend. ‘Patiënten werden in die tijd een beetje geopereerd en bestraald. Chemotherapie had geen rol.’
Er waren wel Amerikaanse studies die lieten zien dat chemotherapie iets kon toevoegen aan de behandeling, zag Van den Bent. Daarom startte hij in 1995 een klinische studie met het middel PCV. Laaggradige hersentumoren, die zo’n 250 Nederlanders per jaar krijgen, bleken hier gevoelig voor. De studies werden zijn levenswerk en veranderden de richtlijnen voor hersentumorpatiënten. Sindsdien is chemotherapie een standaard onderdeel van de behandeling. ‘Dat ik dat mee heb bereikt. Het is een milestone die staat.’
Na een langdurige follow-up bleek een duidelijke verbetering zichtbaar van de overleving bij patiënten met een laaggradige hersentumor die chemotherapie kregen in aanvulling op bestraling. ‘Met alleen radiotherapie of chemotherapie na een operatie is die overleving zo’n zeven tot acht jaar. We zien nu in studies bij patiënten met laaggradige tumoren dat dit bijna is verdubbeld als we chemotherapie daaraan toevoegen.’
Heel belangrijk in dat verhaal is ook de vooruitgang op andere fronten, benadrukt Van den Bent. De neurochirurgen ontwikkelden betere operatietechnieken en tegelijkertijd gebruikten de radiotherapeuten steeds modernere bestralingsapparatuur. ‘Hierdoor konden zij gerichter bestralen met minder schade aan gezond hersenweefsel. Ook dat heeft de behandeling enorm verbeterd in de afgelopen dertig jaar.’
Sommige patiënten zijn na twintig jaar nog steeds vrij van tumorgroei. ‘Dan ga je je afvragen of genezing is bereikt. Maar er is ook nog steeds veel verbetering te behalen.’ Vooral de bestraling heeft op de lange termijn negatieve effecten op het geheugen, aandacht en energie van de vaak jonge patiënten. Dat heeft gevolgen voor hun werk en gezin. Van den Bent stelt zijn hoop op nieuwe middelen, zoals immuuntherapie en precisiemedicijnen. ‘Mogelijk kunnen die bestraling en chemotherapie in de toekomst verder uitstellen.’
De overleving van patiënten met een agressieve graad 4 tumor veranderde in de afgelopen vijftien jaar nauwelijks. Van den Bent was mede organisator van een Europese studie waarin chemotherapie bij deze patiënten een lichte verbetering gaf. ‘Maar dat betekent dat na twee jaar nog steeds driekwart van de mensen overleden is. Dat is gewoon heel slecht natuurlijk.’
Een ander belangrijk inzicht van de afgelopen decennia is dat hersentumoren er op het oog hetzelfde uitzien, maar op DNA-niveau heel verschillend zijn. ‘We zijn beter gaan begrijpen wat de essentie is van tumoren en hoe we ze moeten classificeren op moleculair niveau. Nu bepaalt niet meer wat een patholoog door een microscoop ziet de behandelkeuze, maar de afwijking in het DNA van de tumor.’
Van den Bent was nauw betrokken bij de oprichting van het Hersentumorcentrum in het Erasmus MC in 2013 waarin neuro-oncologen samenwerken met de neurochirurgen en de andere specialisten die hersentumorenpatiënten behandelen. In dit centrum hebben verpleegkundig specialisten een belangrijke rol. ‘De verpleegkundigen zijn laagdrempelig benaderbaar voor patiënten. Dat heeft de zorg in ons instituut verbeterd en daar is veel waardering voor vanuit patiënten en hun naasten.’
Inmiddels heeft Van den Bent afscheid genomen van de zorg voor zijn patiënten, maar is hij nog betrokken bij onderwijs en onderzoek. Op Europees niveau houdt hij zich bezig met de manier waarop wetenschappers het beste onderzoek kunnen doen, zodat de uitkomsten vergelijkbaar zijn. As we speak is hij bezig met een nieuw onderzoeksplatform in Nederland. Ook begeleidt hij in het Erasmus MC nog een aantal promovendi. Dit alles past niet in de ene dag per week, die Van den Bent voor zijn emeritaat voor ogen had. ‘Mijn vrouw beschouwt mijn pensionering als volledig mislukt.’
