Museum Rotterdam ’40-’45 NU heeft een bijzondere schenking ontvangen van het Erasmiaans Gymnasium: een unieke, interactieve RET lijnenkaart uit de oorlogsjaren, gemaakt door de Joodse Rotterdammer Lion ‘Jons’ Rippe. Jons was bij het begin van de bezetting leerling aan het Erasmiaans Gymnasium. Het object is inmiddels opgenomen in de collectie en wordt op dinsdag 8 juli onthuld in het museum in aanwezigheid van enkele nog levende familieleden van Jons. De slim uitgedachte kaart is vanaf dan door iedereen te bewonderen in het museum aan de Coolhaven.
De interactieve routekaart werd gemaakt in 1942. Nadat Jons in 1941 door de bezetter gedwongen werd zijn opleiding aan het Erasmiaans Gymnasium te staken, kwam hij terecht op het speciaal opgerichte Joods Lyceum. In een tijd waarin Joodse Nederlanders steeds verder werden buitengesloten van het openbare leven, werd het openbaar vervoer verboden terrein en moest Jons ook zijn fiets inleveren. Maar in zijn hoofd bleef hij reizen. Jons dook in 1942 onder in Velp, maar werd een jaar later alsnog opgepakt en via Westerbork gedeporteerd naar het vernietigingskamp Sobibór. Daar werd hij kort na aankomst, op 16 juli 1943, vermoord. Hij was maar 20 jaar oud.
De tramlijnenkaart die Jons maakte is een indrukwekkend staaltje creativiteit en technische vindingrijkheid. Het handgemaakte boekwerk is vier keer uitvouwbaar en bevat een interactieve plattegrond van het Rotterdamse tram- en busnetwerk uit die tijd. Bij het verschuiven van een achterliggend vel papier verschijnen in twee raampjes telkens het nummer van een tramlijn, met bijbehorende begin- en eindhalte. Gaatjes in de kaart geven overstapmogelijkheden aan en via een venster aan de achterkant verschijnen de namen van de haltes. Het geheel is ingenieus, inventief en uiterst zorgvuldig uitgevoerd. Een stille vorm van verzet en verbeelding in een tijd van onvrijheid.
In oorlogstijd maakten kinderen en volwassenen vaak zelf objecten, uit schaarste of noodzaak, maar ook als afleiding en houvast. Museum Rotterdam ’40-’45 NU toont veel van deze objecten zoals een speelgoedtreintje van blik, hout en garenklosjes, gemaakt door de vader van de ondergedoken Gerhard van de Rhoer. De interactieve tramlijnenkaart van Jons Rippe past in diezelfde lijn: een stil, creatief verzet tegen uitsluiting.
“Jons’ kaart is een indrukwekkend staaltje creativiteit met ook nog eens heel veel zeggingskracht,” zegt conservator Rob Noordhoek. “Het laat zien hoe jonge geesten vrijheid zoeken ondanks onderdrukking en onrecht. ”
