De erfpachtregeling in Rotterdam heeft de afgelopen jaren geleid tot een groeiend gevoel van onzekerheid en frustratie onder veel woningeigenaren. Wat ooit bedoeld was als een toegankelijk systeem waarbij bewoners grond van de gemeente konden gebruiken zonder deze aan te schaffen, is in de praktijk uitgegroeid tot een bron van zorgen, ongelijkheid en onbegrip. Vooral in stadsdelen als Hoek van Holland, Nesselande en Ommoord maken bewoners melding van onverklaarbare verschillen in erfpachtvoorwaarden, forse verhogingen van afkoopbedragen en een gemeente die volgens velen haar verantwoordelijkheid als 'goed huisvader' niet heeft waargemaakt.
Erfpacht houdt in dat de grond waarop een woning staat eigendom blijft van de gemeente, terwijl de woning zelf in bezit is van de erfpachter. Deze betaalt een jaarlijkse vergoeding – de canon – of koopt de erfpacht voor een langere periode af. In theorie biedt dit systeem voordelen voor zowel gemeente als burger: betaalbaarheid, grip op ruimtelijke ordening en flexibiliteit. In de praktijk blijkt het echter een bureaucratisch doolhof waarin vergelijkbare woningen onder zeer uiteenlopende voorwaarden vallen en erfpachters soms voor enorme financiële verrassingen komen te staan.
De klachten komen niet uit de lucht vallen. Bewoners melden dat er grote verschillen bestaan tussen erfpachtconstructies uit het verleden en recente aanbiedingen. Sommige erfpachters kregen in de vroege jaren 2000 de mogelijkheid om hun grond voor relatief lage bedragen af te kopen. Nieuwe erfpachters, of degenen die nu pas een aanbod krijgen, worden echter geconfronteerd met bedragen die kunnen oplopen tot boven de honderdduizend euro. Daarbij wordt vaak verwezen naar taxaties van de grondwaarde, maar het blijft voor velen volstrekt onduidelijk hoe deze tot stand komen. Twee identieke woningen in dezelfde straat blijken ineens duizenden euro’s in erfpacht te verschillen, zonder logische verklaring.
Naast de financiële kant speelt ook de rol van de gemeente een belangrijke factor. Bewoners geven aan dat de communicatie richting erfpachters in de afgelopen decennia gebrekkig is geweest. Er zou geen heldere informatievoorziening zijn geweest over de veranderende voorwaarden of mogelijkheden om tijdig te kiezen voor alternatieven zoals verlenging of afkoop. Hierdoor voelen veel bewoners zich overvallen. Sommigen hebben onder tijdsdruk een voorstel geaccepteerd, terwijl anderen nu te horen krijgen dat eenzelfde regeling voor hen niet meer geldt.
De Jongere Ouderen Unie (JOU, Lijst Verkoelen) heeft zich als politieke partij nadrukkelijk aangesloten bij de zorgen van erfpachters. Raadslid Ellen Verkoelen noemt het ronduit onacceptabel dat mensen in dezelfde wijk, met woningen uit hetzelfde bouwjaar, geconfronteerd worden met totaal verschillende erfpachtconstructies. Dat tast niet alleen het vertrouwen in de overheid aan, maar heeft ook verstrekkende gevolgen voor de financiële situatie van veel oudere bewoners, die vaak van een vast pensioen moeten rondkomen. JOU pleit daarom voor gelijke behandeling van erfpachters en stelt voor om terug te grijpen op de aanbiedingen uit 2002-2004, aangepast aan de huidige prijsniveaus. Dit zou recht doen aan het principe van rechtszekerheid en consistent overheidsbeleid.
Een andere oplossing die wordt geopperd is het bieden van de mogelijkheid tot het verlengen van erfpachtcontracten met 50 jaar onder gelijkwaardige voorwaarden als eerder aangeboden. In één schrijnend voorbeeld werd zo’n verlenging in 2021 nog toegekend voor €7.000, terwijl een recent verzoek voor een vrijwel identieke woning werd afgewezen. Dergelijke willekeur ondermijnt niet alleen de geloofwaardigheid van het erfpachtstelsel, maar zorgt ook voor diepgewortelde frustratie bij betrokken bewoners.
De gemeente Rotterdam heeft inmiddels laten weten dat zij het erfpachtbeleid tegen het licht houdt. Er zijn plannen aangekondigd om bewoners beter te informeren en wellicht maatwerkoplossingen te bieden aan erfpachters die hun canon niet kunnen betalen. Dat is een stap in de goede richting, maar zolang er geen duidelijke en transparante richtlijnen komen over hoe erfpachtbedragen worden vastgesteld en waarom verschillen optreden, blijft het vertrouwen broos. Bovendien is het cruciaal dat de gemeente haar rol als publieke beheerder serieus neemt en de belangen van bewoners laat meewegen, zeker wanneer sprake is van complexe erfpachtconstructies uit het verleden.
Wat de situatie extra wrang maakt, is dat erfpacht ooit bedoeld was als sociaal instrument. De constructie moest woningbezit bereikbaar maken zonder dat mensen direct de volle prijs voor de grond hoefden te betalen. In plaats daarvan zien veel erfpachters zich nu geconfronteerd met een systeem dat in de praktijk leidt tot financiële stress, juridische onzekerheid en een gevoel van willekeur.
Voor JOU staat voorop dat ouderen – met name in kwetsbare posities – niet de dupe mogen worden van ondoordacht of inconsequent beleid. Ouderen die decennialang netjes hun erfpacht hebben betaald, mogen niet plots worden opgezadeld met onbetaalbare afkoopsommen of verwarrende regels. Een eerlijke regeling, gebaseerd op heldere uitgangspunten en met oog voor de menselijke maat, is volgens JOU de enige manier om het vertrouwen in het erfpachtsysteem te herstellen. Fractievoorzitter Ellen Verkoelen: "Ons standpunt is dat de grond van ons allemaal is en dus van niemand en daarmee van de gemeenschap en dat is de overheid. Dus ideologisch zou alle grond in erfpacht moet zijn. Maar helaas, in de praktijk is het zo dat er al veel eigen bezit van grond bestaat en dat kunnen we niet meer kunnen terugdraaien. Daarom ons standpunt dat er door de overheid nooit verdiend mag worden op grond. En zeker niet als die grondgelden, zonder dat woningeigenaren daar ruim van tevoren van op de hoogte zijn gesteld, opgelegd worden. Er zijn nu 25.000 gedupeerden op komst en dat mag en kan niet gebeuren. Het college moet haar verantwoordelijkheid nemen en dit oplossen voor woningbezitters."
Ondanks de groeiende druk vanuit bewoners en politiek lijkt de gemeente Rotterdam vooral te kiezen voor vertraging. In een recente aanvraag van meerdere raadsleden op initiatief van JOU, Lijst Verkoelen, wordt gewezen op de maandenlange stroom van brieven, toezeggingen en analyses zonder zicht op een concrete oplossing. De gemeente stelt dat het in kaart brengen van de erfpachtvarianten complex is en vraagt wederom om uitstel. Dit terwijl duizenden erfpachters verkeren in acute onzekerheid: contracten lopen af, verkoop van woningen stagneert en de hoogte van toekomstige afkoopsommen blijft onduidelijk. De gemeenteraad wordt nu opgeroepen om het onderwerp met spoed opnieuw te agenderen en tussentijdse maatregelen te treffen die de meest urgente problemen verlichten. Verdere uitstel tot oktober, zoals nu wordt gesuggereerd, wordt door de ondertekenaars als onaanvaardbaar gezien. Dit wordt 5 juni in de gemeenteraad besproken.
