Vrijwilligerswerk blijft een belangrijk onderdeel van de Nederlandse samenleving, ook in 2024. Uit recente cijfers van het CBS blijkt dat bijna de helft van de bevolking van 15 jaar en ouder zich inzet voor anderen. Vooral sportverenigingen trekken veel vrijwilligers. Maar hoe actief zijn mensen van 50 jaar en ouder? Uit de data komen duidelijke patronen naar voren die iets zeggen over de rol van deze leeftijdsgroep in het vrijwillige landschap.
Hoewel de landelijke participatiegraad van vrijwilligerswerk in 2024 met 49,5 procent bijna even hoog is als vóór de coronapandemie, vertoont deze betrokkenheid onder verschillende leeftijdsgroepen opvallende verschillen. Waar jongvolwassenen tussen 25 en 35 jaar het minst vaak vrijwilligerswerk doen (43 procent), blijft de inzet onder 50-plussers relatief stabiel. Vooral de groep tussen 45 en 75 jaar is bovengemiddeld actief: in 2023 deed 55 procent van hen vrijwilligerswerk, tegenover een landelijk gemiddelde van 49 procent. Voor 75-plussers geldt dat het aandeel vrijwilligers iets afneemt, tot 43 procent, wat mogelijk te verklaren is door gezondheidsfactoren of fysieke beperkingen.
De groep vijftigplussers vormt daarmee nog steeds een substantiële pijler van het Nederlandse vrijwilligerswerk. Hun inzet is vaak langdurig en verbonden aan vaste structuren zoals sportclubs, buurtorganisaties of levensbeschouwelijke instellingen. Deze betrokkenheid vervult niet alleen een maatschappelijke functie, maar draagt ook bij aan het welzijn en de sociale verbondenheid van ouderen zelf.
Hoe deze cijfers zich vertalen naar Rotterdam is nog niet helemaal duidelijk. Hier is de bereidheid om elkaar te helpen onverminderd groot, benadrukt ombudsman Marianne van den Anker in het TV programma 'Goedemorgen Nederland'. “Rotterdammers lullen niet, maar poetsen,” zegt ze. “Juist in de buurten zie je dat mensen echt voor elkaar klaarstaan.” Toch wijst ze ook op de complexiteit waar initiatiefnemers in de stad mee te maken krijgen. De sociale betrokkenheid is er wel, maar wie iets wil opzetten voor de stad, loopt al snel vast in bureaucratische obstakels en versnipperde regelgeving.
Volgens Van den Anker belandt wie een goed idee heeft al gauw in een "lokettenjungle", waarin gescheiden potjes, co-financiering en ondoorzichtige procedures ontmoedigen in plaats van ondersteunen. De ombudsman pleit er dan ook voor dat de stad initiatiefnemers actief gaat omarmen. Binnenkort verschijnt een onderzoek van haar team waarin deze oproep centraal staat: leg de rode loper uit voor mensen die Rotterdam socialer, hechter en menselijker willen maken.
Ook de woonomgeving speelt een rol. In minder stedelijke gebieden, waar relatief veel ouderen wonen, is het aandeel vrijwilligers met 59 procent aanzienlijk hoger dan in zeer sterk stedelijke regio’s (44 procent). Dit verschil laat zich verklaren door hechtere gemeenschappen buiten de stad, waar sociale verbanden sterker zijn en de drempel om zich in te zetten voor buurtactiviteiten lager ligt. Voor vijftigplussers kan dit juist een belangrijke sociale rol vervullen: het houdt hen betrokken, actief en verbonden met de omgeving.
Kijkend naar de type organisaties waar mensen zich vrijwillig voor inzetten, blijft de sportvereniging koploper. In totaal is 16,2 procent van de 15-plussers actief bij een sportclub. Vooral vijftigplussers zijn hierbij vaak betrokken in ondersteunende of bestuurlijke functies, zoals bestuurslid of scheidsrechter, en minder als actieve sporters. Verder is ook het vrijwilligerswerk binnen levensbeschouwelijke organisaties, zorginstellingen en hobbyverenigingen populair onder ouderen, waarbij deze laatste categorie in 2024 een participatie kende van 10,9 procent.
Een andere opvallende trend is de stijging van vrijwilligerswerk in de sociale hulpverlening en bij jeugdorganisaties. Waar het aandeel vrijwilligers voor sociale hulpverlening jarenlang onder de 2 procent bleef, ligt dit inmiddels op bijna 4 procent. Dit werk – vaak gerelateerd aan voedselbanken, schuldhulp of maatjesprojecten – trekt relatief veel ouderen aan, die tijd, levenservaring en sociale vaardigheden kunnen inzetten. De stijging bij jeugdwerk naar 7 procent betekent mogelijk dat ook grootouders zich vaker richten op activiteiten voor jongere generaties, al dan niet via verenigingen of buurtinitiatieven.
De data wijzen ook op een samenhang tussen gezins- en leefsituatie en vrijwilligerswerk. Mensen die samenwonen met een partner én thuiswonende kinderen hebben, zijn het meest actief (57 procent). Deze betrokkenheid concentreert zich vaak op sportverenigingen en scholen. Voor vijftigplussers, van wie velen in een latere levensfase zitten, verschuift de betrokkenheid eerder naar de buurt of organisaties met een sociale of levensbeschouwelijke inslag.
Vrijwilligerswerk blijft daarmee een verbindende kracht in de samenleving, waarbij vijftigplussers een centrale rol spelen. Hun bijdrage is niet alleen kwantitatief van belang, maar ook kwalitatief: ervaring, betrouwbaarheid en een sterk lokaal netwerk maken hen tot waardevolle schakels in het vrijwilligersnet. Met de vergrijzing van de samenleving wordt deze inzet alleen maar belangrijker. De uitdaging ligt in het behouden van deze betrokkenheid naarmate de leeftijd stijgt en fysieke beperkingen toenemen.
Een toekomstgericht vrijwilligersbeleid dat aansluit bij de wensen en mogelijkheden van ouderen – zoals flexibel inzetbare taken en ondersteuning bij vervoer of digitale vaardigheden – kan bijdragen aan een duurzame en brede betrokkenheid van vijftigplussers bij het vrijwilligerswerk. De cijfers laten zien dat deze groep het fundament vormt van veel maatschappelijke organisaties; investeren in hun deelname betekent investeren in sociale samenhang.
